جسم و جان را سبک کنیم. از این رو، در چهارشنبه‌ای امام رضایی و به منظور بررسی برکاتی که با زیارت امام مهربانی‌ها(ع) بدست می‌آوریم با حجت‌الاسلام هادی الیاسی، کارشناس و خطیب مذهبی گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
درباره زیارت امام رضا(ع) در آموزه‌های روایی ما چه سفارش‌هایی شده و چه برکاتی برای این زیارت و زائران حضرت ثامن الحجج(ع) بیان می‌شود؟
پس از حضرت سیدالشهدا(ع) که روایات متعددی درباره تشویق مردم و شیعیان به زیارت ایشان وارد شده است، بیشترین روایات برای تشویق زیارت، مربوط به امام رضا(ع) است چنان که از پیامبر اکرم(ص) تا دیگر معصومان(ع) همگی به زیارت امام رضا(ع) سفارش کرده‌اند. به عنوان مثال امام باقر(ع) از پدران بزرگوارشان و آن‌ها از امیرالمؤمنین(ع) نقل کرده‌اند رسول خدا(ص) در روایتی فرمودند: پاره تن من در خراسان دفن خواهد شد، هیچ گرفتار و گنهکاری او را زیارت نکند جز اینکه خداوند گرفتاری او را برطرف سازد و گناهانش را ببخشاید.
باید توجه داشت «کرب» در زبان عربی به نوعی غم و غصه درونی گفته می‌شود، گاهی انسان مشکل و غصه‌ای دارد که به امور ظاهری مربوط نمی‌شود و با اسباب و علل ظاهری و مادی نیز برطرف نخواهد شد بلکه به یک نیرو و دستی بالای دست‌ها نیاز است تا آن غصه برطرف شود که در روایت نبوی(ص)، زیارت امام رضا(ع) و توسل به ایشان همان نیرویی است که کرب را برطرف می‌کند. پیامبر(ص) همچنین در ادامه این حدیث می‌فرمایند: هر گنهکاری امام رضا(ع) را زیارت کند خدا گناهانش را می‌بخشد. این تشویقی دیگر است تا زائران امام رئوف(ع) بدانند در پرتو زیارت ایشان گناهانشان بخشوده می‌شود.
جز این حدیث نبوی چه سازوکارهای انگیزشی و تشویقی دیگری توسط ائمه اطهار(ع) برای توجه دادن شیعیان به زیارت امام رضا(ع) وارد شده است؟
علاوه بر این، از امیرالمؤمنین امام علی(ع) روایت شده که فرمودند: یکی از فرزندانم که همنام من است (نام امام رضا(ع) علی است) و نام پدرش نام فرزند عمران (حضرت موسی بن جعفر(ع)) است در خراسان مظلومانه با سم به شهادت می‌رسد... سپس حضرت امیر(ع) فرمودند: هر کس او را در غربتش زیارت کند خدا گناهانش را می‌بخشد اگرچه این گناهان به اندازه قطرات باران باشد!
این تصریح‌ها و نیز دیگر روایاتی که به آثار و برکات و ثواب زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع) اشاره و تصریح دارند، جملگی تشویق است به این زیارت؛ گاهی این تشویق‌ها جنبه معنوی و اخروی و ثواب دارد و گاهی بر آثار و دستاوردهای دنیایی و مادی اشاره می‌کند، چنان‌که حضرت موسی بن جعفر(ع) فرمودند: هر کس فرزندم علی(ع) را زیارت کند پاداش ۷۰ حج نیکو برای او ثبت می‌شود. وقتی با تعجب پرسیدند: ۷۰ حج؟ حضرت(ع) پاسخ دادند: بلکه فراتر و ثواب۷۰ هزار حج نیکو!
این تصریح‌ها و بیان این برکات برای آن است که شیعه به زیارت امام رضا(ع) تشویق و ترغیب شود.
چرا در بین ائمه معصومین(ع) چنین آثار و برکاتی برای زیارت امام رضا(ع) وارد و تصریح شده، مگر چه چیزی در این زیارت نهفته است که چنین رهاوردی دارد؟
حکمت غایی این مهم بر ما پوشیده است؛ رفتن به زیارت یعنی انس با امام و در پیشگاه امامی قرار گرفتن که در رابطه با خالق و خلق از همه مردم زمانه خویش پیشی گرفته و می‌تواند و باید الگویی برای ما باشد تا رابطه‌مان را با خلق و خالق سامان دهیم. بنابراین کسانی که با امام رضا(ع) مأنوس هستند و به زیارت ایشان اهتمام دارند در روابط خانوادگی، معیشت، عبادت و تعاملات اجتماعی با دیگران موفق‌تر و مؤدب به آداب اسلامی هستند.
برای همین خوب است کسانی که توفیق دارند از نزدیک به زیارت امام رضا(ع) بروند و آن‌ها که شرایط برایشان فراهم نیست از راه دور زائر امام رئوف(ع) شوند. اگرچه حکمت غایی این همه سفارش به زیارت امام رضا(ع) را خدا می‌داند اما شاید بخشی از آن برای سوق دادن مردم به زیارت امامی است که غریبانه و دور از وطن دفن شده‌اند. در گذشته مثل امروز زیارت حضرت(ع) و رفت و آمد به خراسان آسان نبود، از این رو علما و بزرگان با نقل احادیث در کتب و منابع می‌کوشیدند مردم را تشویق به تحمل سختی راه و رفتن به زیارت امام(ع) کنند، چراکه اساساً در دین، هر عملی سخت‌تر است ثواب و اجر بیشتری دارد. چه بسا زیارت امام رضا(ع) به دلیل دوری مسافت که در برخی روایات به آن اشاره شده، اجر بیشتری داشته باشد، چنان که امیرالمؤمنین(ع) به این غربت فرزندشان اشاره کرده‌اند. امام رضا(ع) خود نیز به آن تصریح دارند و فرمودند: کسی که با دوری راه به زیارت من بیاید، روز قیامت در سه جا (برای دست‌گیری) نزد او خواهم آمد و او را از بیم و گرفتاری آن موقف‌ها رهایی خواهم بخشید: هنگامی که نامهها(ی اعمال) در راست و چپ به پرواز درآیند، نزد پل صراط و نزد میزان (محل سنجش اعمال).
قطعاً برای اینکه این برکات و آثار بر زیارت‌های از راه دور و نزدیک ما مترتب شود باید ویژگی‌هایی داشته باشد، چگونه می‌توان به آن‌ها دست یافت؟
بله، برای دستیابی به این آثار باید کیفیت و آداب زیارت را دانست و اجرا کرد. حمزه بن حمران از امام صادق(ع) نقل کرده که می‌فرمایند:... مَنْ زَارَهُ إِلَیْهَا عَارِفاً بِحَقِّهِ أَخَذْتُهُ بِیَدِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ وَ إِنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْکَبَائِر؛ِ هر کس او را زیارت کند و به حق او معرفت داشته باشد، خودم روز قیامت دستش را می‌گیرم و به بهشت می‌برم، اگر چه از اهل گناهان بزرگ باشد. این تأکید یعنی قید عارفاً بحقه در زیارت مهم است. حرکت به سمت امام(ع) باید به نیت زیارت باشد، چنان که قرآن هم درباره هجرت می‌فرماید: «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ...» یعنی هجرتی بابرکت است که به سوی خدا و برای خدا باشد. کسی هم که می‌خواهد به زیارت امام رضا(ع) برود باید نیت و قصد تقرب و زیارت داشته باشد. برای مثال اینکه برای کاری اداری به مشهد برویم و بعد در کنارش به حرم و زیارت حضرت رضا(ع) هم برویم، قصد زیارت نیست، بلکه باید به نیت زیارت امام رضا(ع) از خانه خارج و راهی مشهد شویم، برای همین است که در زیارت امام(ع) از پیش از خروج از منزل آدابی همچون غسل و... سفارش شده است. اگر کسی می‌خواهد به ثواب عظیم این زیارت دست یابد باید به نیت زیارت و رضایت امام(ع) قدم بردارد. عارفاً بحقه یعنی حق امام را بشناسد نه آنکه در حرم و مقابل حضرت(ع) یک چیز بگوییم و پس از خروج از حرم و اتمام زیارت، طوری دیگر عمل کنیم. زائر باید بداند امام(ع) واجب‌الاطاعه هستند، همچنین حرام و حلال را بشناسد و پایبند به شریعت باشد. اگر کسی حق امام را بشناسد و آداب زیارت را به‌جای آورد و در داخل و خارج از حرم خود را در محضر و مرعی امام(ع) بداند از برکات و آثار تصریح شده در روایات بهره‌مند خواهد شد. اتصال و انس با امام رضا(ع) از این مسیر برکات بسیار دارد.
در روایات است زائر باید خود را به مزور (شخص زیارت شونده) نزدیک و شبیه کند، برای آنکه از زیارت امام رضا(ع) بهترین بهره‌ها را ببریم چه الزاماتی در این شبیه شدن وجود دارد و چطور می‌توانیم خود را به حضرت ثامن‌الحجج(ع) شبیه کنیم؟
گاه محبتی که به یک شخص داریم موهبتی و گاهی این محبت تحصیلی (کسب شدنی) است. محبت موهبتی یعنی کسی را دوست داریم بدون آنکه شناخت کاملی از او داشته باشیم. برای مثال همه ما خدا را دوست داریم اما مسلماً محبت انسان عارف به خدا با کسی که خدا را نمی‌شناسد، متفاوت است، مثل محبتی که بچه‌ها به معلم خود در روز اول سال تحصیلی دارند که کاملاً با محبت در انتهای سال و پس از زحمات و دلسوزی‌های معلم، متفاوت خواهد بود.
درباره رأفت و محبت امام رضا(ع) نیز باید بدانیم برای انس بیشتر با حضرت(ع) باید محبت خود را به ایشان افزایش دهیم؛ یعنی بخشی از این محبت، تحصیلی و لازمه آن شناخت و معرفت است. شناخت بیشتر در این باره آن است که به سیره امام رضا(ع) بنگریم و ببینیم ایشان با فقرا و دیگر اقشار مردم چگونه برخورد می‌کردند یا رفتارشان هنگام بروز گرفتاری برای دیگران چگونه بوده است؟امام رضا(ع) فرمودند: مردم خانواده خدا هستند و نیز می‌فرمایند: اینکه گرفتاری، از تو طلب کمک کند، نعمت خداست. حضرت ثامن‌الحجج(ع) با این نگاه به فرد سائل کمک می‌کردند و دست نیازی را که به سویشان دراز شده بود، رد نمی‌کردند و آن را نعمت الهی می‌دانستند. پس به عنوان محب و زائر ایشان بررسی کنیم ما چگونه با نیازهایی که به سمتمان می‌آید، برخورد می‌کنیم و با کسی که به ما رو زده و از آبرویش خرج و دست نیاز دراز کرده، چه رفتاری داریم؟ اگر بخواهیم به رأفت و رحمت رضوی نزدیک شویم باید محبتمان را به امام(ع) افزایش دهیم و این محقق نمی‌شود مگر آنکه سیره حضرت(ع) را بشناسیم و آن را اجرایی کنیم.
نظر شما